Türkiye’de Enflasyon Endekslerinin 108 Yıllık Tarihçesi Detaylı İncelendi

İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şefik Memiş’in kaleme aldığı, Türkiye’de fiyat endekslerinin kökeni ve gelişimini anlatan akademik makale, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi'nde, “Türkiye’de Fiyat Endekslerinin Tarihçesi: İmparatorluğun Endeksi Cumhuriyet ile Kurumsallaştı” başlığıyla yayımlandı.

Türkiye’de ilk fiyat endeksinin neden, nasıl ve kimler tarafından oluşturulduğu ve nasıl kurumsallaştığı, tarihi belgelerle ortaya koydu. Makalede ayrıca İstanbul’daki ilk geçinme endeksinin ayrıntılı içeriği, enflasyonun toplumsal etkileri ve tarihsel bağlamı detaylı biçimde ele alındı.

İlk enflasyon endeksinde 4 grup ve 27 ürün vardı

Doç. Dr. Şefik Memiş, Türkiye’de ilk kez 1 Ocak 1917’de Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’nin bir enflasyon endeksi yayınladığını söyledi.

Memiş, Osmanlı Bankası, Sümerbank ve Ziraat Bankası gibi bazı kurumların kendi endekslerini oluşturduğunu belirtti. Memiş, ilk endekste biri 15, biri 7,5 ve biri 1,5 yaşında üç çocuk ile anne ve babadan oluşan beş kişilik bir ailenin esas alındığını kaydetti. İTO’nun 1914 yılının ilk altı ayının ortalamasını baz yıl olarak kabul ettiğini belirten Şefik Memiş, “Çünkü savaşın başlamasıyla birlikte ekonomik koşullar değişmiş, yılın ikinci yarısı artık ‘normal dönem’ olarak kabul edilemez hale gelmişti” diye konuştu.

Memiş, ilk enflasyon endeksinde 4 grup ve 27 ürün bulunduğuna, 1930 yılında yapılan revizyonla grup sayısının 6’ya, ürün sayısının ise 40’ın üzerine çıkarıldığına işaret etti.

İTO, enflasyon endeksi hazırlama görevini 1928’de devraldı

İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) sürece nasıl dahil olduğunu da açıklayan Memiş, “Enflasyonu ölçen ilk kurum İTO değildi; ancak 1928’de Düyûn-ı Umûmiye’nin kapanmasıyla bu görevi İstanbul’da İTO devraldı. İTO, endeksini Düyûn-ı Umûmiye’nin yöntemlerini temel alarak geliştirdi” dedi. Memiş, İTO’nun ilk endeksini Ocak 1929’dan itibaren “İstanbul’da Hayat Pahalılığı Müşiresi” adıyla yayınlamaya başladığını belirtti.

Doç. Dr. Şefik Memiş’in verdiği bilgiye göre İTO’nun endeksi, İstanbul’a mahsustu. Ticaret Vekaleti, Osmanlı Bankası, Tramvay İdaresi, Ziraat Bankası gibi bazı kurumlar da hayat pahalılığını kendileri ölçüyordu. Ama büyük çoğunluk, 1928’de tüm kurum ve personeliyle lağvedilinceye kadar Düyûn-ı Umûmiye’nin endeksini kullandı. Endeksin isim değişikliğine de dikkat çeken Memiş, ilk olarak “Hayat Pahalılığı Müşiresi” adıyla yayınlanan endeksin, pahalılığı değil, dönemler arası geçim masraflarını kıyasladığı için 1930’dan itibaren “Geçinme Endeksi” olarak anılmaya başlandığını kaydetti.

Makalenin tamamına https://dergipark.org.tr/tr/pub/sinopusd/issue/91959/1628818 adresinden ulaşılabilir.